Het verhaal van de Nobelprijs door de ogen van een betrokkene

De wapens neer! - Nobelprijs voor de Vrede

Elk jaar op 10 december, de sterfdag van Alfred Nobel, wordt de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt en dat in het prachtige raadhuis van Oslo, Noorwegen.

Gedurende mijn negenjarige bestuursperiode bij het International Peace Bureau in Genève (2006-2016) was ik in een positie om jaarlijks een kandidaat te nomineren voor de Nobelvredesprijs. Het International Peace Bureau (IPB, gesticht in 1891) had immers in 1910 de Nobelprijs ontvangen en daardoor konden de bestuursleden ook kandidaten nomineren.

Met grote zorgvuldigheid en met een stevige motivatie heb ik elk jaar (altijd tegen einde januari) een nominatie ingediend bij het Nobelcomité in Oslo. Geen enkele van mijn genomineerden haalden de eindstreep. En toch! Het ICAN kon in 2017 de prijs in ontvangst nemen. ICAN staat voor de Internationale Campagne voor Afschaffing van Kernwapens waarvan Pax Christi International stichtend lid is, en Pax Christi Vlaanderen actief lid.

Sinds de jaren negentig van vorige eeuw komen jaarlijks de winnaars van de Nobelprijs voor de Vrede samen voor een groots vredescongres met duizenden deelnemers. Het initiatief hiertoe werd genomen door Michael Gorbachev (laureaat van 1990), de laatste politieke leider van de Sovjet-Unie.

In oktober 2013 was het de beurt aan Lech Walesa om de bijeenkomst te organiseren in Warschau, Polen. Ik vertegenwoordigde er het International Peace Bureau, maar ook Pax Christi International. Lech Walesa, de vroegere vakbondsleider van Solidariteit en voormalig president van Polen (laureaat van 1983) was onze gastheer. Het was een hele oefening om mij bescheiden te bewegen in zulk gezelschap!

Uitvinders familie

Alfred Nobel (1833 – 1896) was van opleiding ingenieur en had een enorme scheppingsdrift. Hij was vooral een uitvinder net zoals zijn vader Immanuel. Ook de twee broers van Alfred, Robert en Ludvig, waren op hun beurt uitvinders. De familie Nobel was Zweeds (Noors-Zweeds) maar zij leefden en werkten ook vele jaren in Sint-Petersburg, Rusland. Alfred leefde vele jaren in Parijs en naar het einde toe in San Remo.

Vader Nobel hield zich bezig met springstoffen. Met het testen van de springstoffen kwamen vele mensen om het leven (zo ook de jongste zoon Emil Nobel) en werden ook vele gebouwen vernield. De familie Nobel investeerde in de oorlogsindustrie. Het voeren van oorlogen was de uitgelezen kans voor Nobel om springstof aan te wenden voor oorlogsgebruik. Zij werden er rijkelijk voor beloond!

Het dynamiet

Alfred Nobel is de uitvinder van het dynamiet. Het dynamiet werd met veel enthousiasme ontvangen. Nobel leverde gelatinedynamiet om de bouw van de Sint Gotthardtunnel door de Alpen aan te leggen. De opening daarvan vond plaats in 1882. Springstof kan gebruikt worden voor civiele doelen (de mijnbouw bijvoorbeeld) als voor oorlogsdoelen.

Toch blijft Nobel een paradoxaal figuur. Hij was de man die kon dromen van een “rooskleurige vrede”, terwijl hij uit alle macht probeerde effectievere munitie te produceren voor de legers in de wereld. Hij leverde zelfs aan diverse oorlogspartijen die elkaar bevochten. Het was dus wel apart dat een “uitvinder van oorlogsmachines” de vredesbeweging steunde. Maar Nobel bleef geloven dat zelfs een “oorlogsuitvinder” wel degelijk de vrede kan dienen.

Oorlog is de grootste misdaad

Na verloop van tijd distantieerde Alfred Nobel zich van alle oorlogen, die in zijn ogen zinloze bloedverspilling voor onduidelijke doeleinden waren. Met de hardnekkigheid van een dwaas hield hij vast aan zijn principe te geloven in de goedheid van de mens. Hij vond “oorlog voeren” één van de grootste misdaden. Hij kwam in contact met Bertha von Suttner, een Oostenrijkse die aan de wieg stond van de internationale vredesbeweging en die een boek schreef met als titel “De wapens neer!” (1989). Nobel was onder de indruk zowel van Bertha als inspirerende vrouw als van haar boek.

Het dynamiet mocht enkel nog gebruikt worden om rotsen op te blazen. “Zij die werken voor vrede hebben geen behoefte aan beloningen, zij hebben behoefte aan middelen” zei Bertha. Dankzij Bertha stond het internationale vredeswerk hoog op de politieke agenda.

Bloei van de wetenschappen

De tweede helft van de 19de eeuw staat bekend voor zijn tweede industriële revolutie en voor zijn filosofisch pessimisme, maar ook met de opkomst van de internationale arbeidersbeweging en vredesbeweging. Tevens was het een periode waar antisemitisme, ook onder wetenschappers, fel opkwam.

Nobel was één van de meest vermogende mensen in Europa van die tijd, een multimiljonair. Hij wilde zijn geld en zijn verstandelijke vermogens aan de wetenschap wijden. Zijn geld moest in een fonds gestopt worden om de “belangrijkste en baanbrekendste ontdekkingen of ideeën op het gebied van kennis en vooruitgang” vooruit te helpen. “De broederschap onder de volkeren” werd zijn leidmotief.

Nobel hechte veel belang aan wetenschappen zoals de moderne geneeskunde, de scheikunde en literatuur. Het vooruitgangsstreven op al deze vlakken domineerde het einde van de 19de eeuw. Denk aan de telegraafindustrie. Ook deze disciplines krijgen hun jaarlijkse Nobelprijs maar dan in Stockholm.

Het Nobelcomité

Het Noorse parlement benoemt de vijf leden van het Noorse Nobelcomité. Die selecteren de nominaties. Eénmaal genomineerd blijft men kandidaat. Zij beslissen wie de jaarlijkse vredesprijs in ontvangst mag nemen. Soms kiezen zij voor controversiële figuren. Ook zijn de laatste vijftig jaar de opties thematisch verruimd: naast veiligheid en ontwapening, zijn ook mensenrechten, ontwikkeling en democratie in het vizier gekomen.

Twee keer bezocht ik het Nobel vredesmuseum in Oslo. Het museum is een ode aan Alfred Nobel, de initiatiefnemer van de prijs, en aan de vele winnaars van de Nobelprijs voor de Vrede. Het is hier in 2015 dat voor het eerst het testament van Alfred Nobel publiek werd getoond.

Nobel gaf de eerste internationale vredesprijs van de wereld. De Nobelprijs zette de vrede hoog op de internationale agenda. De winnaars van alle Nobelprijzen krijgen ieder 900.000 Euro. 

Vredeswerk is nooit het werk van één persoon. Het is per definitie een collectieve taak. De vredesbeweging is blij met beloningen, maar heeft eerder nood aan (financiële) middelen.

 -----

Door Paul Lansu, Bestuurslid Pax Christi International en Pax Christi Vlaanderen