Lessen van vrede, 75 jaar na de Tweede Wereldoorlog

De Duitse bisschoppen publiceerden op 29 april 2020 een uitgebreide analyse en zelfreflectie over de houding van de Duitse katholieke kerk in de periode van het nationaalsocialisme en de Tweede Wereldoorlog. Dit uitvoerig document is tot stand gekomen naar aanleiding van de 75ste verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog. De lessen die de Duitse bisschoppen trekken is een bijzonder kostbaar leerproces, ook voor ons.

De rassenideologie en het streven naar absolute macht van het nazisme hebben een vernietigingsoorlog, de verwoesting van ontelbare steden en de blinde uitroeiing van miljoenen Joden, maar ook van Sinti en Roma, psychiatrische patiënten, mindervaliden, e.a. voortgebracht. De kerkelijke leiding in Duitsland zat toen – zoals de huidige bisschoppen het nu verwoorden – vast in de traditionele en kritiekloze erkenning van het wettig staatsgezag. Alle leden van een samenleving, zeker ook de kerkleiders en gelovigen, besluiten de bisschoppen nu, moeten zich veel vlugger en ondubbelzinnig uitspreken wanneer de waardigheid van de mens bedreigd wordt. Zwijgen en lijdzaam toekijken wordt anders schuldige medeplichtigheid en is dodelijk. Dat hebben de Duitse bisschoppen met schaamte en droefheid uit hun onderzoek geleerd, zeggen ze. De bisschoppen waarschuwen ook dat het oude spook van eng nationalisme, ‘eigen-volk-denken’ en autoritaire gezagsuitoefening weer opduikt.

Na het lezen van deze tekst gaan onze gedachten spontaan naar de film A Hidden Life over de Oostenrijkse boer Franz Jägerstätter, die weigerde de eed van trouw te zweren aan Hitler. Omwille van die weigering werd hij op 9 augustus 1943 terechtgesteld. Gelukkig is hij nu door de kerk erkend als authentieke getuige van de vrede. We denken ook aan Hildegard Mayr die als twaalfjarig meisje weigerde Aldolf Hitler toe te juichen bij zijn staatbezoek aan Wenen in 1942. Naderhand is zij een sterke pleitbezorger geworden van de geweldloosheid van het evangelie en van een consequente vredesinzet van de christelijke kerken. In plaats van uit te gaan van de principes van een rechtvaardige oorlog gaan ook de Duitse bisschoppen sinds het jaar 2000 in een nieuw beleidsdocument uit van alles wat een rechtvaardige vrede kan bevorderen.

Wij denken in dit verband ook aan de stichters van Pax Christi die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog openlijk hebben verzet tegen het opsporen en deporteren van Joodse burgers door de nazi’s. Na de oorlog hebben zij, vanuit Frankrijk, de eerste stappen tot verzoening met het Duitse volk helpen zetten op grond van Jezus’ boodschap van liefde voor de vijanden. In het vierde en laatste deel Leren voor de toekomst wijzen de Duitse bisschoppen erop dat 8 mei nog meer als een dag van bevrijding moet worden herdacht en niet alleen als het einde van de Tweede Wereldoorlog. We moeten ook de Europese Unie meer leren waarderen, zeggen ze, als gezamenlijk vredesproject en er blijven aan werken. Ze besluiten: elke dag moeten we ons inzetten voor verzoening, sociale rechtvaardigheid en de erkenning van de onvervangbare waarde van elke mens.

Op dinsdag 9 juni zagen we de laatste aflevering van de reeks Kinderen van de Holocaust op Canvas. De focus lag dit keer op de daders van de Holocaust. Daar zegt Herman Van Goethem, rector van de UA: “Iedereen had de mogelijkheid om neen te zeggen.” Het gebeurde veel te weinig. Ook vandaag moeten we leren neen zeggen tegen ontwikkelingen die de unieke waarde van de mens bedreigen. Nee zeggen tegen onrecht en er niet langer aan meedoen, zijn belangrijke, zelfs wezenlijke stappen naar vrede en rechtvaardigheid. Onze stichters, Martha Dortel-Claudot en Mgr. Pierre-Marie Théas, hebben dat gedaan. Zij deden wat moest gedaan worden: mensen redden, het nazisme aanklagen, het vijandige volk de hand reiken en zo de basis leggen voor duurzame vrede op het Europees continent. Met de hele internationale Pax Christi-beweging zetten wij deze stappen verder. 

Jo Hanssens en Annemarie Gielen

 

Lees de analyse: Duitse bisschoppen in de Wereldoorlog (Nederlandse vertaling)
Lees de originele Duitse tekst: Deutsche Bischöfe im Weltkrieg

Foto: Holocaust-memoriaal in Berlijn/Creative Commons / K. Weisser / CC BY-SA 2.0 de